"شنوایی شناسی"
شنوایی شناسی یا اودیولوژی علم مطالعه اختلالات شنوایی از راه شناسایی و ارزیابی کاستی عملکرد شنوایی و توانبخشی آن است. حوزه شنوایی شناسی بسیار گسترده است و مسائلی از جمله ارزیابی، تشخیص، حفاظت، پیشگیری و توانبخشی اختلالات شنوایی و تعادل در افراد دچار آسیب شنوایی را شامل می شود.
شنوایی شناسی یا اودیولوژی در حوزه تخصصی سه شاخه عمده دارد:
- شنواییشناسی تشخیصی: این شاخه به ارزیابیهای کمی و کیفی و تعیین محل ضایعات شنوایی و تعادل به وسیله آزمونهای رفتاری، فیزیولوژیک و الکتروفیزیولوژیک در کودکان و بزرگسالان می پردازد.
ارزیابی و تشخیص و درمان اختلالات شنوایی کودکان و بزرگسالان
ارزیابی و تشخیص و درمان افراد مبتلا به وزوز گوش
ارزیابی و تشخیص و درمان مبتلایان به اختلالات شنوایی مرکزی
ارزیابی و تشخیص و درمان اختلالات سیستم تعادلی و سرگیجه
- شنواییشناسی توانبخشی: که شامل توانبخشی شنوایی و توانبخشی تعادلی است:
ارزیابی، تجویز و تنظیم وسایل کمک شنوایی و سمعک
ارزیابیهای ویژه افراد کاندیدای کاشت حلزون
تربیت شنوایی
آموزش مهارتهای ارتباطی و کمک به سازگاری روانی - اجتماعی افراد کم شنوا و خانوادههای آنها
توانبخشی افراد مبتلا به وزوز گوش
توانبخشی مبتلایان به اختلالات شنوایی مرکزی
توانبخشی تعادل و اختلالات تعادلی و سرگیجه
- شنواییشناسی حفاظت و پیشگیری: این شاخه بیشتر بر پیشگیری از آسیبهای شنوایی و پیشگیری از معلولیت تمرکز داشته و اقداماتی چون غربالگری، مشاوره و اجرای پروژههای اندازه گیری صدا به منظور بررسی میزان آلودگی صوتی و تعیین نقاط مجاز و غیر مجاز و همچنین اجرای برنامههای حفاظت شنوایی و ارائه راه کارهایی در جهت کنترل و کاهش صدا را شامل می شود.
شنوایی شناس کیست؟
متخصص شنوایی شناسی یا شنوایی شناس، در زمینه تشخیص و درمان مشکلات شنوایی یا تعادلی تخصص دارد. او از ابزار و روش های مختلفی از جمله سمعک، وسایل کمک ارتباطی، پیشنهاد جراحی کاشت حلزون توسط پزشک متخصص و ... برای درمان استفاده می کند. دادن آموزش به خانواده ها و خود فرد دارای مشکل شنوایی، طراحی و اجرای برنامه های حفاظت شنوایی برای کارخانه ها و مراکز صنعتی، اجرای برنامه های غربالگری نوزادان و دانش آموزان، طراحی و ساخت ابزار و تجهیزات محافظ گوش از دیگر کارهایی است که شنوایی شناس در آنها نقش فعال دارد.
وظایف شنوایی شناس
- تشخیص اختلال و مشکلات شنوایی در افراد با کمک دستگاه ها و تست های مختلف
- تهیه گزارشات لازم برای پزشک معالج فرد در خصوص نوع تشخیص انجام شده
- دادن آموزش و مشاوره لازم به بیمار و خانواده او
- قالب گيري و ساخت قالب گوش و سمعک
- انجام برنامههای غربالگری شنوایی نوزادان، خردسالان و کودکان در سنین مدرسه
- پیشگیری از آسیب شنوایی، حفاظت شنوایی، برنامه ریزی و انجام غربالگری در جمعیت هایی نظیر مراکز کارگاهی، نظامی، اردوگاهها و ... و ارائه مشاوره شنواییشناسی در این حوزه
- اجرای برنامههای توانبخشی شنوایی شامل رشد مهارتهای شنیداری (تربیت شنوایی) و رشد زبان و ارائه مشاوره شنواییشناسی در این بخش
- تعیین، تجویز، کاربرد و تنظیم تجهیزات صوتی مناسب و روشهای بهبود کیفیت صدا در محیطهای آموزشی افراد مبتلا به اختلالات شنوایی
- نظارت و پیگیری اجرای صحیح روشهای برقراری ارتباط بین کم شنوایان با مربیان و سایرین (مثلا نحوه برخورد با دانش آموز کم شنوا در مدارس عمومی)
سن چکاپ شنوایی به ترتیب زیر است:
یکبار در بدو تولد
یکبار در سه ماهگی
یکبار در دو سالگی
یکبار در شش سالگی (ورود به مدرسه)
یکبار بین 19 تا 40 سالگی
یکبار بین 40 تا 65 سالگی
یکبار بالای 65 سالگی
نکته مهم در مورد چک کردن سلامت گوشتان این است که نیازی نیست که حتما متوجه مشکلی در شنیدن اصوات توسط گوشتان شوید که به ادیولوژیست مراجعه کنید و تست ادیومتری انجام بدهید. درست مثل چکاپ 6 ماه دندانهایتان بدون اینکه حتی دندانتان درد بکند، بدون اینکه گوشتان مشکل شنوایی داشته باشد نیاز است که هرچند وقت یکبار به طور کامل چک شود.
ارزیابی شنوايي نوزادان و کودکان
در ایران شیوع کم شنوایی در نوزادان نارس 20 تا 40 درصد در هر هزار تولد زنده و در سایر نوزادان 2.7 تا 3 در هر 1000 تولد زنده است؛ در واقع سالیانه 3 تا 4 هزار نوزاد به موارد کم شنوایی افزوده میشود.
آزمايشهايي كه براي تشخيص كم شنوايي در نوزادان بوجود آمده است همگي فيزيولوژيك و الكتروفيزيولوژيك هستند. اين آزمونها، رفتاري نبوده و شامل پاسخهاي شنوايي ساقه مغز و گسيلهاي صوتي گوش ميشوند.
1.گسيلهاي صوتي گوش: امواج صوتي هستند كه توسط سلولهاي مويي خارجي در حلزون گوش داخلي در پاسـخ بـه يـك سـيگنال صـوتي ايجاد ميشود و حاصل حركات بسيار ريز مكانيكي بدنه سلولهاي مويي خارجي ميباشد و دو نوع اصلي دارد كه در ارزيابي شنوايي نوزادان بكار ميرود :
الف.گـسيلهـاي صـوتي گـوش برانگيختـه شـده گـذارا (TEOAEs)
ب.گسيلهاي صوتي گوش حاصل اعوجاج (DPOAEs)
TEOAE با استفاده از صداي كليك برانگيخته ميشود و در صورت وجود كم شنوايي بيـشتر از 25- 30 دسـيبل ديگر قابل ثبت نيستند . DPOAEنتيجه تعامل بين دو تون است كه از نظر فركانسي به هم نزديك هستند و همزمان ارائـه شـده اسـت و بـا وجـود كـم شنوايي تا 45 دسيبل قابل ثبت است.
2.آزمون پاسخ شنوايي ساقه مغز (ABR): در اين آزمون، پاسخ سيستم شنوايي نسبت به صوت آزمايش از طريق سه الكترود واقع بر سـطح جمجمـه ثبـت مـي شـوند. پاسخهاي بدست آمده بصورت يك شكل موج پنج قله اي ديده ميشود كه در آن قله موج پنجم شناسايي و به عنوان پاسخ طبيعي عصب شنوايي گزارش ميشود. معمولاً از اصوات كليك براي بدسـت آوردن اين پاسخ استفاده ميشود. تحريكات كليك حاوي طيف وسيعي از فركـانسهـا مـيباشـند كـه حلـزون شـنوايي را تحريـك ميكنند، ولي پاسخها در محدوده فركانس 1-4 كيلو هرتز و عمدتاً در حدود 3 كيلو هرتز متناسب با فركانس تحريك ثبت ميشوند. به اين ترتيب اين آزمون فقط اطلاعاتي را درباره شنوايي در محدوده فركانس هـاي بـالا در اختيـار قـرار مـيدهـد. با این آزمون ميتوان نوزادان را در حين خواب مورد آزمون قرار داد. در برخي از برنامـه هـاي غربـالگري نوزاداني كه هيچ پاسخي را در اين آزمون نداشته باشند، يك ماه بعد مجدد مورد آزمون قرار ميگيرند. نوزاداني كه داراي عوامـل خطـر هـستند، عـلاوه بـر انجـام غربالگري با گسيلهاي صوتي شنوايي اجراي آزمون ABR در مورد آنها الزامي ميباشد.
3.آزمون حواس پرتي: برای ارزیابی شنوايي شيرخواران و كودكانی که به سن رشدي شش ماهگي رسيده اند ، ممكن است از آزمونهاي رفتاري شـنوايي اسـتفاده شود.اتاقهاي مورد استفاده براي اجراي اين آزمونها بايد بسيار ساكت و آرام باشند. در صورتيكه نوزاد قادر باشد بنشيند و بچرخد و منبع صدا را مكان يابي كند، انجام ميشود. در اين آزمـون نـوزاد را رو به جلو بر روي زانوي يك فرد قرار ميدهند و يك عامل حواس پرت كننده با استفاده از اسباب بازي، توجه نوزاد را كنتـرل ميكند. آزمونگر سيگنالهاي صوتي را از فاصله يك متري و زاويه 45 درجه از پشت سـر و هـم سـطح بـا گـوش و بـا قـرار گرفتن در پشت نوزاد، ارائه ميكند .فركانسهاي بالا، متوسط و پايين (يعني صداهاي با زير و بمي بالا، متوسط و پايين) بطور جداگانه ارزيـابي مـيشـود تـا كـم شنوايي كودك با اختصاصه فركانسي بيشتري مورد ارزيابي قرار گيرد.بايد مراقب بود وضعيت آزمونگر طوري باشـد كـه نـشانه هـاي كمكي از سيگنال آزمون براي نوزاد نفرستد.
4. اديومتري با تقويت بينايي: تجهيزات مورد نياز براي اين تست يك منبع صدا و يك اسباب بازي روشن شونده يا نور چشمك زن است. اين منبع صـدا، يك اديومتر است و صداها را ميتوان از طريق بلندگو يا گوشي (يا گوشي كوچك) ارائه كرد. اگر از بلنـدگو اسـتفاده شـود از تن واربل 500 هرتزي، 1 ،2 و 4 كيلو هرتزي، استفاده ميگردد. اگر از گوشي استفاده شود، ميتوان تن صداي خـالص بكـار برد. دو بلندگوي آزمون در زاويه 60 درجه اي در دو طرف كودك يا نوزاد قرار ميگيرد به گونه اي كه نيـاز اسـت كـودك بچرخد و به منبع نور كه معمولاً در بالا قرار گرفته است، نگاه كند . اين به آزمونگر در تشخيص پاسخ كودك در طـي آزمـون كمك ميكند. ابتدا، هر زمان كه صدا ميشنود، يك لامپ براي كودك روشن ميشود. وقتي كودك ياد گرفت كه با شنيدن هر صدا، بـه لامپ نگاه كند، ميتوان خود آزمون را آغاز نمود، يعني وقتي نوزاد شرطي شد. در آزمون، ابتدا صدايي ارائه ميشود و لامپ فقط زماني روشن ميشود كه نوزاد به آن نگاه كند. بـدين ترتيـب، مـيتـوان صداهاي با فركانسهاي مختلف را در سطح شدت غربالگري انتخاب شده ارائه كرد كـه شـدت غربـالگري هنگـام اسـتفاده از بلندگو معمولاً30 تا 35 دسيبل ميباشد.
5.آزمون صوتي نجوا: آزمون نجوا ، تنها آزموني است كه هم در كودكان و هم بزرگسالان قابل اجرا است. انجام اين آزمون با استفاده از گفتن عـدد - كلمه و تركيب عدد و حرف قابل انجام است. شكل انجام آزمايش بشرح زير ميباشد.آزمونگر به فاصله طول يك دست ( حدود 60 سانتيمتر ) از گوش راست و يا گوش چپ از سمت پشت سر بيمار ميايستد ( به منظور جلوگيري از لبخواني ) و مجراي گوش غير آزمايشي را با فشردن انگشت روي زبانه گوش مسدود كرده و بـا تكـان دادن متنـاوب روي زبانـه گوش از كمك شنوايي گوش غير آزمايشي جلوگيري مي کند. آزمونگر در حالت بازدم تنفسي، عدد-كلمـه و تركيـب عـدد و حـرف را نجـوا ميكند. شدت صوتي نجوا از 35-30 بالاتر نرود.اتاق آزمايش بايستي تا حد امكان ساكت باشد از كـودك و يـا فـرد آزمـايش شونده خواسته ميشـود كـه آرام نشـسته و اعـداد يـا كلمـات نجـوا شـده را بدرستي تكرار كند.
6.اديومتري صوت خالص: غربالگري شنوايي در بزرگسالان ميتواند با استفاده از اديومتري صوت خالص انجام شود. اصوات خالص با استفاده از هـدفون ارائه ميشوند و آستانه هاي راه هوايي شنوايي فرد در چهار فركانس 500 ،1000، 2000 و 4000 هرتـز مـورد ارزيـابي قـرار ميگيرد. در كودكان اين آزمون با استفاده از محركات شرطي كننده و يا بازي گونـه و يـا اديـومتري بـا ا سـتفاده از محركـات تقويت بينايي اجرا ميشود.
همه آزمونهايي كه توضيح داده شد بجز آزمون گسيلهاي صوتي گوش را مـيتـوان بـراي تعيـين مقـدار كـم شنوايي در كودكان و غربالگري استفاده كرد.كم شنوايي برخي از نوزادان و خردسالان آنقدر زياد است كه هيچ صدايي را نمي شنوند امـا در صـورت لمـس شدن يا ديدن يك شيء، به سرعت نسبت به آن واكنش مي دهند. برخي ديگر از آنها به دليل داشتن ساير نـاتوانيهـا ممكـن است هيچ واكنشي نشان ندهند. ارزيابي اين دو گروه از نوزادان و كودكاني كه در آزمون غربالگري شنوايي رد شـده انـد، كـار دشواري است و بايد هميشه توسط شنوايي شناسان مجرب و آموزش ديده، انجام شود. آزمون پاسخهاي شنوايي ساقه مغز آزمون محدودي است زيرا فقط شـنوايي را در سـطح سـاقه مغـز بررسـي مـيكنـد و اطلاعاتي درباره شنوايي در فركانسهاي پايين ارائه نميكند. آزمايشهاي رفتاري، به جز آزمايش اديومتري تون خالص، فقط درباره سطح شنوايي گوش بهتر اطلاعاتي را فراهم ميكند. ممكن است با نشان دادن مشكلات مربوط بـه مكـانيـابي منبع صدا و بدون نشان دادن اندازه اين تفاوت، تفاوت بين دو گوش را نشان دهند . اطلاعات درمورد سطح شـنوايي هـر دو گوش به صورت جداگانه، با استفاده از اديومتري تقويت بينايي به دست ميآيد. آزمون استاندارد طلايي ارزيابي شنوايي، اديومتري صوت خالص است. اين آزمون را ميتوان در بيشتر كودكان سه ساله و در بعضي موارد چندين ماه كوچكتر انجام داد. بزرگسالان نيز معمولاً با استفاده از اديومتري تـون خـالص، مـورد آزمـون قـرار ميگيرند. وقتي كم شنوايي نامتقارن وجود داشته باشد، براي تعيين سطح شنوايي هر دو گوش استفاده از روش شـناخته شـده اي بنام "پوشش" ضروري است. براي انجام پوشش، نويزي به گوش بهتر ارائه ميشود و آستانه گوش ضعيف تر انـدازه گيـري ميشود.
7. تيمپانومتري: اين آزمون مربوط به بررسي گوش مياني است و آزمون شنوايي محسوب نمي شود. اين آزمـون اغلـب عـلاوه بـر آزمـون هـاي شنوايي در كودكان و بزرگسالان و به منظور كمك به تعيين نوع كم شنوايي بكار ميرود. تمپانومتري ميتواند نشان دهد كه آيا گوش مياني طبيعي است يا داراي مايع سروز ميباشد، آيا پارگي پرده وجود دارد، آيا لوله تهويه كارگذاشته شـده بخـوبي عمل ميكند يا مسدود شده است. در تمپانومتري، يك لوله پلاستيكي نرم در قسمت خارجي كانال گوش خـارجي قـرار داده شده و از طريق آن يك تن به گوش ارائه ميشود. ميزان صداي منعكس شده اندازه گيري ميشود و وجود يا عدم وجود مـايع را نشان ميدهد. اندازه فضاي پس از نوك لوله پلاستيكي نشان ميدهد كه آيا پردهي گوش سـوراخ اسـت يـا نـه .