ورود به مدرسه

مهارتهای مورد نیاز کودکان برای ورود به مدرسه

کودکان برای ورود به دبستان به مهارتهایی نیازدارند .این مهارتها پیش نیاز برای فراگیری و یادگیری موضوع های درسی ضروری است. این مهارتها مقدمه  ی یادگیری مدرسه وتحصیلی هستند که کودکان برای یادگیری مهارتها ی اساسی خواندن، نوشتن وحساب کردن حتی یادگیری اجتماعی درمحیط مدرسه به آنها نیازدارند. کودکان با مهارتهای  رشدی بهنجار به آسانی مهارتهای پیش نیاز تحصیلی ومدرسه را به دست می آورند. اما بعضی ازکودکان دراین مهارتها نسبت به هم سالان خود کندترهستند ، این کودکان نیازمند مداخله ای زود هنگام هستند تا مهارتهای پیش نیاز جهت موفقیت دریادگیری مدرسه ای آینده را فرابگیرند. این مهارتها شامل مهارتهای حرکتی درشت و ظریف ، تعادل، مهارتهای ادراکی- حرکتی، هماهنگی چشم ودست، حافظه، توجه، زبان، ادراک دیداری، ادراک شنوایی، شناخت اشکال هندسی، رنگ ها ومفاهیم ریاضی پایه است.این مهارتها پایه یادگیری های تحصیلی هستند. به عنوان مثال یادگیری نوشتن نیازمند مهارت در تعدادی مهارتهای حرکتی، برنامه ریزی حرکتی، هماهنگی حرکتی ظریف انگشتان، هماهنگی چشم ودست است.یادگیری خواندن نیز نیازمند مهارت درتوانایی برای فهم و استفاده از زبان، مهارت ادارکی شنیداری ، تشخیص اصوات درکلمات، آگاهی واج شناختی و توانایی ادراک دیداری برای تشخیص حروف وکلمات است ویادگیری ریاضیات نیزنیازمند تسلط در مهارتهای دیداری- فضایی ، مفاهیم کمی ، شناخت اعداد ودیگر مهارتهای  پیش نیازاست.

مداخله زود هنگام

مداخله زود هنگام ، خدمات خاصی است که درسال های اولیه عمر به کودکان به مبتلا به درجات خفیف ناتوانی یا تاخیررشد یا دارای عوامل خطرساز زیستی – پزشکی و روانی اجتماعی برای هدایت به سمت رشد طبیعی ، داده می شود. اهمیت اسای درارائه ی این خدمات ارزیابی کودک وخانواده، طرح ریزی برنامه ی مناسب برای هرخانواده ومشارکت داده هرچه بیشتر والدین است.

بسیاری از کودکانی که خدمات مداخله ای زود هنگام را دریافت می کنند. درشخصیت خود ترکیبی از عوامل خطرساز  زیستی- پزشکی ومحیطی داراهستند. این برنامه ها سبب تسریع روند کسب شاخص های اساسی رشدی می شوند. برنامه های مداخله زود هنگام به منظور ازمیان بردن ویا کم کردن مشکلات بیولوژیکی ویا محیطی درکودکان خردسال با نیازهای خاص ویادرمعرض خطر، مورد استفاده قرارمیگیرند.ازجمله مشکلات  بیولوژیکی می توان به نارس بودن کودک، مشکلات تنفسی، آسیب های مغزی، مشکلات ژنتیکی ، بیماری های عفونی، مسمومیت ها وتاثیر موارد اشاره نمود.

مداخله زود هنگام عبارت است از توافق برسر تلاش های سیستماتیک و مستمر برای کمک زود هنگام به کودکان پیش از دبستان که ازنظر رشدی آسیب پذیر وناتوان اند ونیزخانواده های ایشان مداخله ای زود هنگام برای پیشگیری ازکمبودها یا پیشرفت ناتوانی های موجود با فراهم ساختن وسایل کمکی به کودکان طراحی شده است. بنابراین برنامه های مداخله زود هنگام، به کارگیری کلیه فعالیت های آموزشی و توانبخشی است که متوجه ی کودک ونیزراهنمایی والدین می باشد. به طوری که به محض مشخص شدن مشکل کودک، این فعالیت ها به مورد اجرا درآینده می گوید.

اهداف مداخله زود هنگام

حمایت از خانواده برای تسریع رشد کودک

تسریع رشد کودک در زمینه های مهم حسی – حرکتی ، گفتاری، اجتماعی، شناختی و عاطفی ازطریق برنامه های آموزشی و فرصت های یادگیری یه موقع

افزایش اعتماد به نفس کود ک

جلوگیری از پیدایش مشکلات بعدی

اهداف مداخله ای زود هنگام را تحت عنوان مداخله گری زود درس بدین شرح خلاصه می کنند:

.افزایش هوش و کمک به شکوفا شدن نیروهای بالقوه ی کودک

. کمک به کودک درتمامی قلمروهای تحول ( جسمانی، شناختی، زبانی، روانی، اجتماعی ، خودگردانی)

.جلوگیری ازپیشرفت اختلال یا پیشگیری ازبروز نارسایی های ثانوی

. کاهش تنیدگی خانوادگی

.کاهش وابستگی به دیگران وایجاد سازش یافتگی یا محیط اجتماعی

.کاهش وابستگی به دیگران و ایجاد سازش یافتگی با محیط اجتماعی

. کاهش نیاز به خدمات آموزشی وپرورشی خاص درسنین مدرسه ای

.صرفه جویی قابل ملاحظه درهزینه های بهداشتی و آموزشی و پرورشی

هدف اصلی تشخیص زود هنگام، شناسایی کودکانی است که مشکلات رشدی دارند و این مشکلات ممکن است درآینده موانعی را درمسیر یادگیری کودک ایجاد نماید ویا این که آن ها درمعرض خطر ناتوانی قرار دهد.

فرآیند تشخیص زود هنگام کودکان با ناتوانی یادگیری درپیش از دبستان

فرایند تشخیص زود هنگام شامل مراحل زیراست:

1. غربالگری
2. بررسی شاخص های خطر وعوامل حمایتی
3. مشاهدات منطم
4. ارزیابی جامع وکامل

• غربالگری: تعیین این موضوع است که ارزیابی های بعدی درچه حوزه و قلمرویی برای پیشرفت کودکان موردنیاز است (THE INDIVIDUAL WHIT DISABILITES EDUCATION IMPROREMENT)).
• شاخص های خطر: طیف وسیعی ازعوامل محیطی، زیست شناختی، ژنتیکی و شرایط مربوط به تولد امکان دارد یا روند رشد کودک همراه باشد ومنجر به ناتوانی های یادگیری شود.

الف) شرایط مربوط به تولد

• نمره های آپگار پایین
• وزن کم هنگام تولد و یا تولد زود رس
• مراقبت  ویژه ی نوزاد برای بیش تر از 24ساعت دربیمارستان
• کمبود اکسیژن هنگام تولد

ب) شرایط ژنتیکی ومحیطی

• سابقه ی خانوادگی مبنی بر وجود ناتوانی های یادگیری
• وضعیت سازگاری کودک
• سابقه ی خانوادگی برای مشکلات زبان گفتاری و نوشتاری
• قرار گرفتن درمعرض سموم محیطی و دیگر آلاینده ها
• محدودیت زبانی درخانه ودیگر محیط های مراقبت کننده از کود
• فقر

ج) نشانگر های رشدی

• تاخیر درمهارتهای شناختی
• ظاهرنشدن مفهوم پایداری شی
• درک محدود ازمفاهیم
• فقدان رفتارهای نشان دهنده ی بازی سمبولیک
• تاخیر دردرک ویا بیان زبان گفتاری
• محدویت در درک لغات
• مشکل دردرک دستورات ساده
• یکنواختی یا مشکلات ادبی غیرمعمول درصحبت کردن
• عدم وضوح درصحبت کردن ( روانی کلامی)
• سرعت کند درنامیدن اشیاء ورنگ ها
• محدودیت در آگاهی واج شناختی ( به عنوان مثال ترکیب سیلاب ها و قافیه ها)
• حداقل علاقه برای تغییر کردن
• تاخیردرمهارت های ادراکی – حرکتی
• مشکل درهماهنگی حرکتی ( درشت وظریف) به عنوان مثال لی لی کردن، لباس پوشیدن، پریدن و...
• مشکل دررنگ کردن ، نقاشی کشیدن وکپی کردن

د) دقت و رفتار

• عدم توجه / گیجی
• تکانشگری
• بیش فعالی
• مشکل درجابه جایی فعالیت ها وکارهای عادی
• مداومت بی اختیار( تکرار مداوم یک ایده یا نظر)

زمینه های تشخیص زود هنگام کودکان با ناتوانی های یادگیری در پیش ازدبستان

برای ارزیابی کردن کودکان در معرض خطر ابتلا به ناتوانی یادگیری یا دارای تاخیر دررشد، سنجش و ارزیابی شامل : رشد شناختی، جسمانی، ارتباطی، اجتماعی، هیجانی و سازگاری خردسال است

1. رشد شناختی: شامل سنجش توانایی های تفکر، برنامه ریزی و رشد ادراکی کودکان است نمونه هایی از تکالیف شناختی شامل تعیین کردن رنگ ها، نامیدن قسمت های بدن، شمارش ازیک تا ده، نشان دادن مفهوم مکان و نشان دادن کمیت ها( بزرگ هاف کوچک) ، نام بردن حروف وشناسایی اندازه وشکل است.
2. رشد جسمانی: این طبقه بندی شامل ارزیابی حرکت های درشت وظریف است مانند رشد جسمانی کودک ومهارتهای حرکتی درشت وظریف. نمونه هایی از تکالیف رشد جسمانی شامل گرفتن یک توپ، پریدن، لی لی کردن، ساختن یک طرح  چهاربلوکی، لمس کردن انگشتان، قیچی کردن الگوهای مختلف، کپی کردن شکل ها، کپی کردن شکل وتشکیل حروف است.کارروی حواس شنوایی وبینایی کودک نیز اغلب انجام می شود
3. رشد ارتباطی: ارین ارزیابی شامل مهارتهای گفتاروزبان وتوانایی درک واستفاده از زبان است. ارزیابان ازکودک تقاضا می کنند چندکلمه بیان کند، تصاویر راشرح دهد، به سوالات پاسخ دهد، اسم کوچک وفامیل خودرا عنوان کند و هم چنین جنسیت، سن، آدرس و شماره تلفن خودرابگوید
4. رشد اجتماعی وهیجانی: ارتباطات عاطفی و اجتماعی کودک ازطریق مشاهده های ارزیابی کننده یادداشت می شود. مشاهدات درمورد این است که کودک چگونه با کودکان وبزرگسالان ارتباط برقرار می کند
5. رشد سازگاری: این طبقه به مهارتهای خود یاری کودک اشاره می کند و شامل مهارتهای توالت کردن به صورت مستقل، مهارتهای لباس پوشیدن، مهارتهای غذا خوردن و توانایی جهت جدا شدن ازوالدین است

مؤلفه های مداخله ی زود هنگام کودکان با ناتوانی های یادگیری درپیش دبستان

مهارتهای پیش آموزشگاهی برای آماده کردن کودکان درزمینه های خواندن، نوشتن وحساب کردن شامل مؤلفه های زیر می باشد:

مهارتهای خودگردانی ودستیابی به مفهوم خود: کودکان با انجام فعالیت هایی مانند لباس پوشیدن ، خوردن وتوجه به بهداشت شخصی، به توانایی مراقبت از خود یاخودگردانی دست می یابند. اکتساب مهارتهای خودگردانی، تحول مثبت مفهوم خود واحساس استقلال را افزایش می دهد

جدول 1: نشانه ها ی تشخیص زود هنگام ناتوانی های یادگیری احتمالی

• مهارتهای خودگردانی ودستیابی به مفهوم خود: کودکان با انجام فعالیت هایی مانند لباس پوشیدن ، خوردن وتوجه به بهداشت شخصی، به توانایی مراقبت از خود یاخودگردانی دست می یابند. اکتساب مهارتهای خودگردانی، تحول مثبت مفهوم خود واحساس استقلال را افزایش می دهد
• فعالیت های درشت حرکتی: فعالیت های درشت حرکتی مستلزم استفاده از عضله های بزرگی است که برای حرکت بازوها، ساق ها، تنه، دست ها وپاهابه کار می روند.راه رفتن ، خزیدن، پرت کردن وحرکت های چرخشی از جمله فعالیت هایی هستند که مهارتهای درشت حرکتی را متحول می سازند
• فعالیت های ظریف حرکتی: فعالیت های ظریف حرکتی با عضلات کوچکی مرتبط هستند که برای حرکت دادن انگشتان و مچ دست و هم چنین ایجاد هماهنگی دو دست به کار می روند. بازی های جا اندازی قطعات ، بازی های انگشتی، برید ن اشیاء، نقاشیف بستن و باز کردن دکمه ها وبندها ازجمله فعالیت هایی هستند که به پیشرفت توانایی حرکت های ظریف منجر می شوند
• فعالیت های شنیداری و آگاهی از ساختار آواشناختی: یکی از مهم ترین مهارتهای پیش خواندن، آگاهی نسبت به صوت های کلمات است. فعالیت هایی که می توانند کودکان را دربازشناسایی صوت ها، ایجاد تمایز بین صوت های شنیداری وتقویت حافظه ی شنیداری یاری دهند، شامل بازی با کلمه ها، بازی قافیه دار وبازی های حفظ کلمه ها هستند.
• فعالیت های دیداری : بازشناسی تفاوت ها وتشابه ها درتصاویر، شکل ها و حروف ازفعالیت هایی هستند که تمایز یافتگی دیداری –حافظه ی دیداری و یک پارچگی دیداری – حرکتی ( مانند هماهنگی چشم ودست) را متحول می سازند
• فعالیت های زبانی وارتباطی: توانایی استفاده از زبان شفاهی برای انتقال افکار خویش به دیگران ازاهمیتی بنیادی برخوردار است. اما استفاده از این ابزار ارتباطی مستلزم شنیدن، حرف زدن، فهمیدن زبان، دیگران ، پاسخ دادن به خواسته های آن ها، آغاز کردن ارتباط ها و مکالمه ها و توضیح دادن است.
• فعالیت های شناختی: بسیاری از بازی ها مانند مرتبط کردن اشیای مشابه با متفاوت، طبقه بندی ، مقایسه و مقابله افکارهم چنین  حل معما ها می توانند کودکان رابه تمرین های فکری وادار کنند.
• فعالیت های اجتماعی: یادگیری چگونگی تعامل با دیگران وکنار آمدن با آن ها براساس ایجاد روابط متناسب با کودکان و بزرگسالان ، ومشارکت در بازی های گروهی از فعالیت هایی هستند که مهارت های اجتماعی کودکان را پرورش می دهند

برنامه های مداخله ای زود هنگام مبتنی بربازی برای مربیان مراکز پیش دبستانی جهت آموزش کودکان درمعرض خطر ناتوانی های یادگیری

تالیف و تدوین: حمید کیانی شاهوندی؛ عضو هسته مشاوره ناحیه سه

(منبع: دکتر احمد عابدی "آماده سازی کودکان برای ورود به پیش دبستانی و دبستان")