"ارتز و پروتز"
ارتز و پروتز که به نام های دیگر ارتوپدی فنی و اعضای مصنوعی نیز شناخته می شود یکی از رشته های حاضر در تیم توانبخشی است. متخصصین این رشته در دو حیطه ارتز و پروتز فعالیت دارند. ارتزها وسایل کمکی هستند که برای افراد دچار اختلالات حرکتی و یا نقایص اسکلتی عضلانی طراحی و ساخته می شوند. پروتز ها نیز اندام های مصنوعی هستند که به جای عضو از دست رفته کاربرد دارند. در نهایت هدف استفاده از این وسایل، اصلاح تحرک، بازیابی استقلال شخصی و یا جنبه های زیبایی است.
ارتز چیست؟
در تعریف کلی از سازمان جهانی بهداشت برای ارتز میتوان گفت:
“به وسیله کمکی پزشکی که در راستای اندام یا بدن فرد قرار می گیرد تا فشار مکانیکی را برای اهداف متفاوت بر روی آن اندام یا قسمت مشخصی از بدن اعمال کند، ارتز(orthoses) گفته می شود.”
ارتز به یک ورزشکار آسیب دیده کمک می کند تا سریع تر آسیب دیدگی را پشت سر بگذارد، عملکرد بهتری داشته باشد و هنگام ورزش و یا تمرین کردن از اندام آسیب دیده محافظت کند. ارتز ها می توانند در بسیاری از موارد، مثلا بعد از شکستگی ها و عمل جراحی جایگزین روش گچ گیری شوند.
ارتز برای تغییر یا اصلاح ویژگی های عملکردی و ساختاری سیستم عصبی-عضلانی و سیستم اسکلتی بر روی بدن یا اندام قرار می گیرد.
یک ارتز می تواند به منظور های زیر استفاده شود:
- اصلاح ناهنجاری موجود در سیستم اسکلتی عضلانی
- تطابق با اشکالات این سیستم برای جلوگیری از ایجاد مشکلات ثانویه در نواحی دیگر بدن
- جلوگیری از پیشرفت یک اختلال مشخص
- تسهیل انجام فعالیت های روزمره و یا اختصاصی
- قدرت بخشیدن به اندام ضعیف و حتی در مواردی ایجاد حرکت در اندام فلج
- کنترل حرکت بیش از حد یا اضافی در اندام ها
- بهبود حرکت طبیعی در اندام ها
ارتزیست یکی از اعضای تیم توانبخشی است که با ارزیابی، تشخیص، درمان اختلالات فیزیکی و با استفاده از دانش پزشکی و مهندسی به طراحی، ساخت و تجویز ارتز مناسب به مراجع می پردازد. علاوه بر تجویز و طراحی، یک ارتزیست مسئولیت مدیریت کاربردی ارتز و دادن آموزش های لازم برای پوشیدن و استفاده بهتر از ارتز و بررسی ماهیانه در حین استفاده از ارتز را نیز دارد.
پروتز چیست؟
در تعریف کلی برای پروتز می توان گفت:
“به وسیله ای پزشکی که در امتداد بدن یا اندام قرار می گیرد و به نوعی جایگزین آن قسمت از اندام که در اثر آسیب و یا برخی از بیماری ها قطع شده، می شود، پروتز (prostheses) می گویند.”
پروتز در واقع همان «اندام مصنوعی» است. یعنی فردی که با یک نقص مادرزادی متولد می شود و یا بر اثر بیماری و یا سانحه اندامی را از دست می دهد، برای جایگزین کردن این اندام از دست رفته از پروتز استفاده می کند.
پروتز از لحاظ کاربردی به دو دسته زیبایی و کاربردی تقسیم می شود.
پروتزهای کاربردی شامل پروتزهای اندام تحتانی و پروتز اندام فوقانی می باشد. افراد دارای عضو قطع شده در اندام تحتانی، بیشتر به پروتز های کاربردی تمایل دارند ولی تمایل افراد آمپوته اندام فوقانی به پروتز های زیبایی بیشتر است.
پروتز های زیبایی شامل پروتز های اندام فوقانی، پروتز های قسمت هایی کوچک از پاها مثل انگشتان، پروتز های سینه و اجزای صورت (شامل گوش، چشم و بینی) است.
پروتزیست یکی از اعضای تیم توانبخشی است که با ارزیابی و بررسی عضو باقی مانده و انتخاب یک سیستم تعلیق مناسب با آن، قالب گیری را از عضو باقی مانده آغاز می کند. پس از قالب گیری اصلاحات لازم را روی قالب انجام می دهد.
در مواردی پروتزیست عضو تیم پزشکی بوده و در زمان آمپوته کردن (یعنی زمان قطع کردن عضو) از او درباره ی سطح آمپوتاسیون (عمل قطع اندام) نظرخواهی می شود.
فرآیند کلی و جامع ارتز و پروتز
این پروسه دربرگیرنده سه بخش مجزا است:
ارزیابی: شناسایی مشکلات اساسی ، بیماری ها و معلولیت های فرد است و همچنین تخمین زدن پیش آگهی برای انتظارات در آینده پس از مراحل درمان
درمان: شامل تجویز ارتز یا پروتز لازم و ساخت آن از مناسبترین مواد می باشد. اما قبل از آن لازم است با در نظر گرفتن معیارهای درمانی جایگزین مثل جراحی و تزریقات و گچ گیری شرایط پایه ای و اساسی بیمار را بهبود بخشید. آموزش به بیمار و هر یک از اعضای تیم توانبخشی درباره نحوه عملکرد وسیله و همچنین نگهداری از آن هم در این مرحله صورت می گیرد.
پیگیری بلند مدت: افزایش حرکت بیمار، توانایی مراقبت بیمار از خود، بازگشت دوباره بیمار به جامعه و همچنین بهبود کیفیت زندگی او از جمله این نتایج هستند.
چه زمانی نیاز است به ارتزیست ها مراجعه کنیم؟
گروهی که بعد از عمل جراحی ارتوپدی برای ثابت کردن آن عضو از بدن از ارتزهای محافظت کننده استفاده می کنند.
گروهی دیگر از افراد که دچار بدشکلی (دفورمیتی) شده اند باید به متخصص ارتز و پروتز به منظور دریافت ارتز مناسب بدشکلی خود را دریافت کنند.
گروهی هم که دچار درد در زانو یا کف پا و یا … هستند با مراجعه به ارتزیست ها و پروتزیست ها پس از بررسی علل و مشکلات اندام وسیله مناسب برای رفع درد و در صورت امکان از بین رفتن اختلال زمینه ای کفش یا کفی مناسب که بر اساس مشخصات فردی بیمار طراحی و ساخته میشود را پس از آماده شدن وسیله دریافت می کند.
به طور مثال برای بسیاری از دردهای کف پا می توانند با دریافت یک کفی مناسب برای همیشه از آن درد رهایی یابند.
کار اصلی یک ارتزیست پروتزیست، طراحی، ساخت و پوشاندن ارتز و یا پروتز به بیمار است. تا اینجا مشخص است که رشته ارتز و پروتز یا همان اعضای مصنوعی، تلفیقی است از « علم و دانش» و «کار و فعالیت عملی». علم و دانش شناخت بدن انسان، قطع عضو ها و بیماری های مربوط به بدن مخصوصا بیماری هایی که منجر به اختلالات و آسیب های اسکلتی و عضلانی می شوند. در سمت دیگر به مهارت های عملی، ابزار و آموزش هایی نیاز است تا پروسه ساخت وسایل به بهترین شکل ممکن انجام شود.
ناگفته نماند که امروزه، بسیاری از ارتزها هستند که به صورت پیش ساخته موجود می باشند و نیازی به ساخت آن ها در کارگاه ها نیست. در این موارد فایده مراجعه به ارتزیست ها تجویز بهترین وسیله بر اساس شناخت و ارزیابی مشکلات بدن، آموزش نحوه و میزان مورد نیاز برای استفاده از وسیله و پیگیری های مدت دار است تا با توجه به نحوه پاسخ گویی بدن نسبت به استفاده از وسیله مورد نظر در صورت نیاز اقدام به ایجاد اصلاحات یا تعویض و ارتقا وسیله تجویزی صورت گیرد.
استفاده از ارتزها در کودکان:
دسته بزرگی از مراجعه کنندگان به کلینیک های ارتز و پروتز را کودکان تشکیل می دهند. درمان ارتزی در کودکان به علت قرار داشتن در سنین بسیار حساس رشد، از اهمیت بالایی برخوردار است. در بسیاری موارد می توان اختلالات موجود در کودکان را با تجویز کفی یا کفش مناسب تحت تاثیر فراوانی قرار داد. در واقع می توان با تجویز کفی و کفش ها نیروهای وارده بر استخوان ها و عضلات را به شکلی تغییر داد که بدن در پاسخ به این نیروها در حین رشد، با آنها تطابق یافته و به شکلی اصلاح یافته رشد کند که معمولا پس از مدتی استفاده مداوم از این وسایل اندام ها شکل طبیعی خود را بازیافته و استفاده از ارتز برای همیشه قطع میشود. قابل ذکر است که این اختلالات به علت اینکه انتقال وزن و نیروی عکس العمل زمین از اندامی به اندام دیگر در حین ایستادن و راه رفتن منتقل می شود میتواند روی تمامی مفاصل بدن تاثیر گذاشته و عوارض جانبی فراوانی تولید کند. برای مثال صافی کف پا در کودکان که فقط در حالت ایستاده روی اندام ها (و نه درحالت نشسته یا خوابیده) قابل مشاهده است، پس از چندین سال باعث ضربدری شدن زانوها و همچنین ایجاد درد پایین کمر و افزایش قوس آن میگردد. انحرافات مچ پا، اختلالات زانو، انحرافات ستون فقرات و مخصوصا صافی کف پا به راحتی می تواند با استفاده از ارتز ها و همچنین درمان های دیگر توانبخشی از جمله کاردرمانی و فیزیوتراپی حتی در موارد ارثی به خوبی اصلاح یابد و همچنین از ایجاد عوارض آنها جلوگیری شود. البته این انحرافات در بسیاری مواقع به صورت موقت و بسته به سن کودک و آناتومی بدن وی طبیعی می باشد که به مرور برطرف خواهد شد، در این موارد با مشورت یک کلینیک ارتز و پروتز کودک تنها تحت نظارت و پیگیری قرار می گیرد تا در صورت عدم اصلاح خود به خودی در سنین حیاتی رشد بدن و یا خارج شدن از دامنه انحرافات طبیعی، تجویز ارتز صورت گیرد.
کلینیک آنلاین و کلینیک های حضوری توامید، بستر مناسبی را برای ارائه خدمات تخصصی ارتوز و پروتز فراهم آورده است.