"تکنولوژی های توانبخشی"
تکنولوژی های توانبخشی یا استفاده از فناوری در توانبخشی به افراد دارای آسیب های شناختی و حرکتی کمک می کند تا در کسب استقلال عملکردی و نیز بهبود عملکردهای از دست رفته خود موفق‌تر باشند
شواهد علمی بسیاری نشان داده است که سیستم عصبی آسیب دیده در اکثر بیماری ها و اختلالات مغزی، توانایی سازماندهی و بازسازی مجدد خود را دارد. این بازتوانی و بازسازی می تواند هم در ساختارها و سلولهای مغزی و هم در عملکردهای حرکتی و شناختی مغز صورت گیرد.
کاربرد روشهای نوین مبتنی بر فناوریهای توانبخشی به ویژه در اوایل بروز اختلالات و بیماری ها، امکان نوروپلاستیسیتی و یا به عبارتی دیگر بازسازی ساختاری و عملکردی مجدد مغز را افزایش میدهد، چرا که این روشهای درمانی بر اساس علوم نوین روز و با دقتی بسیار بالاتر و برنامه‌ریزی‌های منظم تر طراحی شده‌اند و امروزه در قالب روشهای متنوعی چون تحریک الکتریکی مغز (tDCS)، تعدیل سازی عصبی (نوروتراپی) با استفاده از نوروفیدبک و بازآموزی شناختی با استفاده از کامپیوتر ( CCT) در امر درمان بسیار کاربرد دارند.
این روشها فرصت‌هایی بیشتر و جدیدتر جهت کسب بهبود افراد مبتلا به اختلالات مختلف نورولوژیک و روانپزشکی فراهم می‌آورد.
در ادامه به ذکر چند مورد از روش های مبتنی بر تکنولوژی در توانبخشی پرداخته می شود.
- بازآموزی شناختی با استفاده از کامپیوتر (CCT):
بازتوانی شناختی با استفاده از کامپیوتر اشاره بر به کارگیری نرم افزارهای تخصصی طراحی شده جهت تقویت کارکردهای ضعیف یا ازدست‌رفته شناختی دارد. این روش در نقایص توجه و تمرکز، حافظه، یادگیری مهارتهای تحصیلی و اختلالات کارکردهای اجرایی مغز بسیار کاربرد دارد و در اختلالاتی همچون بیش فعالی و نقص توجه، اوتیسم، اختلالات یادگیری، کم توانی ذهنی و فلج مغزی و تأخیر رشدی بسیار مورد توجه و استفاده متخصصین قرار گرفته است و پس از کاربرد آنها در امر درمان، نتایج بالینی بسیار موثری توسط خانواده ها و بیماران گزارش شده است. در این روش با استفاده از برنامه ها و نرم افزارهای ویژه و هوشمند، به ارزیابی کارکردهای مختلف مغز از جمله شناختی درکی و ذهنی پرداخته می شود و بر اساس نتایج حاصل از آن مداخلات توانمند سازی شناختی و ادراکی به صورت هوشمند و ویژه برای هر فرد ارائه می گردد. ماهیت بازی گونه بودن این روش (Game) و نیز استفاده از کامپیوتر در آن که مورد علاقه کودکان و نوجوانان می باشد نتایج درمانی را دوچندان کرده است. طی ده سال گذشته نرم افزارها و برنامه های متنوعی در این حیطه ساخته شده‌اند و در مطالعات علمی، نتایج موفقی در بهبود حافظه، توجه و تمرکز، افزایش یادگیری گزارش شده است. این نرم افزار های شناختی برای هر گروه سنی به طور تخصصی و ویژه طراحی شده و هم در امر ارزیابی شناختی و هم تقویت عملکردهای شناختی مغز مورد استفاده قرار می گیرد.
- نوروفیدبک: نوروفیدبک یا نوروتراپی یک روش درمانی غیردارویی و غیرتهاجمی و بر اساس اصول اصلاح رفتار برای توانمندسازی و اصلاح الگوهای عملکردی مغز میباشد.
همانطور که مشخص است، کلیه فعالیت‌های یک مغز سالم مرتبط با امواج مغزی بهنجار و فعالیت الکتریکی متعادل آن میباشد. نوروفیدبک به عنوان یک روش درمانی و از طریق ثبت و تغییر فعالیت الکتریکی مغز و هدایت آن به سوی محدوده های مناسب، متعادل و اپتیمال به اصلاح عملکردهای آسیب دیده مغزی می پردازد. این متد، مداخله ای ایمن و بدون عوارض جانبی بوده و نیاز به تحریک مستقیم و یا ورود هیچ ماده شیمیایی به داخل بدن ندارد و در قالبی کاملا امن و بدون عوارض جانبی، به بازآموزی مغز در حوزه های شناخت و یادگیری می‌پردازد. در این روش ابتدا اندازه گیری امواج مغزی و ثبت آن با استفاده از یک روشی پیشرفته به نام ثبت کمی امواج مغزی یا QEEG انجام می گیرد و بر اساس نتایج حاصل از آن برنامه های درمانی مناسب و موثر در قالب پروتکل نوروفیدبک برای هر فرد به طور ویژه طراحی می گردد. کاربرد نوروفیدبک باعث میشود تا مغز با استفاده از سیستم فیدبکی، از وضعیت عملکردی و امواج خود آگاه شده و از طریق همین سیستم فیدبکی و با استفاده از اصول رفتاری تشویق و جایزه به خود تنظیمی عملکرد بپردازد. این روش در درمان انواع اختلالات شامل بیش فعالی و نقص توجه، صرع، افسردگی ،اضطراب، اختلالات یادگیری، اوتیسم و نیز ضربه مغزی بسیار پرکاربرد است.
در یک دوره درمانی نوروفیدبک که معمولا بین ۲۰ تا ۴۰ جلسه طول میکشد، مغز عملکردهای خود را اصلاح می کند و این خود در ادامه منجر به تغییرات ساختاری در مغز میشود و به عبارتی، مغز خود به بازسازی ساختار و عملکرد می‌پردازد. حاصل چنین بازسازیای بهبود عملکرد شناختی فرد بعد از جلسات درمانی است که تا مدتها ادامه دارد.
امروزه متدهای جدیدتر ارائه درمان با استفاده از نوروفیدبک از جمله لورتا نوروفیدبک بسیار مطرح و مورد توجه است و نتایج درمانی بسیار موثرتری را ایجاد کرده است. در این روش به بررسی و اندازه گیری بسیار دقیق فعالیت های الکتریکی مغز در هر یک از نواحی خاص پرداخته شده و بر اساس اختلال مطرح شده و به طور اختصاصی پروتکل های درمانی به منظور بهبود عملکرد همان نواحی مغزی مختل، ارائه می گردد و به این صورت بهبودی سریعتری در مغز اتفاق میفتد.
- تحریک الکتریکی فراجمجمهای (tDCS):
در این روش با استفاده از یک دستگاه استاندارد و ایمن، یک جریان الکتریکی خفیف با استفاده از الکترودهایی در سطح جمجمه عبور داده میشود. این جریان الکتریکی خفیف تاثیرات سازندهای بر ساختارهای مغزی زیر جمجمه داشته و باعث میشود تا افراد دارای اختلالات مختلف نورولوژیکی و روانپزشکی به بهبودیهایی در حیطه حرکت و مهارت های شناختی از جمله توجه و تمرکز، مهارتهای زبانی و یادگیری دست یابند. این درمان هیچ عارضه جانبی ندارد و امروزه در مطالعات علمی مختلفی به فواید آن در بیماری های مختلف از جمله سکته مغزی، فلج مغزی، ضربه مغزی، اختلالات توجه و تمرکز، تاخیر تکاملی زبانی و اختلالات یادگیری اشاره شده است. امروزه در حوزه فناوریهای توانبخشی، tDCS یک روش مناسب و ایمن جهت توانمندسازی شناختی و حرکتی معرفی شده است. این روش به صورت ۱۰ تا ۱۵ جلسه درمانی و هر جلسه به مدت نیم ساعت برای مبتلایان اجرا می شود.